Arılar, ekosistem için hayati önem taşıyan canlılardır. Sadece bitkilerin tozlaşmasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda insan beslenmesi ve sağlığı için değerli bileşenler üretirler. Kovandan elde edilen bu doğal maddeler, arı ürünleri olarak bilinir. Her biri, kendine özgü bileşimi ve kullanım alanıyla binlerce yıldır değerlendirilmektedir. Bal, propolis, arı sütü ve polen en bilinenleridir. Ancak balmumu, arı zehiri ve perga gibi diğer arı ürünleri de giderek daha fazla ilgi görmektedir. Bu rehber, kovandan gelen bu çeşitli ve değerli maddelerin özelliklerini, üretimlerini ve kullanım bağlamlarını incelemektedir.
Bal
Bal, arıların bitki nektarlarını veya canlı bitki kısımlarındaki salgıları topladıktan sonra kendi enzimleri ile birleştirerek olgunlaştırdığı doğal bir tatlı gıdadır. Bu değerli arı ürünü, kovanın temel enerji kaynağıdır. Balın sınıflandırılması, kaynağına (çiçek veya salgı) ve üretim yöntemine bağlı olarak değişir. Kalitesi ise içerdiği nem ve enzim düzeyleri ile belirlenir.
TGK’ya göre bal tanımı ve sınıflar
Türk Gıda Kodeksi (TGK) Bal Tebliği, balı net bir şekilde tanımlar. Buna göre bal, arılar tarafından toplanan doğal bir maddedir. Arılar, bitki nektarlarını, bitkilerin canlı kısımlarının salgılarını veya bu kısımlar üzerinde yaşayan böceklerin salgılarını (salgı balı) toplar. Bu maddeleri vücutlarındaki özel maddelerle karıştırarak değiştirir. Sonrasında petek gözlerine depolar ve orada olgunlaştırır. Sınıflandırma temelde ikiye ayrılır: Çiçek balı (nektar kaynaklı) ve Salgı balı (genellikle çam pamuklu koşnilinin salgısından elde edilen çam balı gibi). Çiçek balları da nektar kaynağına göre polifloral (çok bitkili) veya monofloral (tek bitki ağırlıklı) olabilir. Ayrıca bal, elde ediliş yöntemine göre petekli, süzme, karakovan veya pres balı olarak da etiketlenebilir.
Kalite göstergeleri: nem, HMF/diastaz
Balın kalitesi ve doğallığı laboratuvar analizleriyle netleşir. Nem oranı, balın olgunluğunu ve fermantasyon riskini belirler. İdeal olarak bu oran %20’nin altında olmalıdır. Örneğin, bazı çiçek ballarında bu oran %18 civarındadır. HMF (Hidroksimetilfurfural), ısıtma veya uzun süre depolamanın bir göstergesidir. Taze ve ısıtılmamış balda HMF düzeyi çok düşüktür. TGK, gıda güvenliği için üst sınırı 40 mg/kg olarak belirlemiştir. Diastaz sayısı ise balın enzim aktivitesini gösterir. Yüksek sıcaklık bu enzimleri yok eder. Bu nedenle diastaz sayısının (en az 8) yüksek olması balın tazeliğini ve doğallığını destekler. Ayrıca, balın protein yapısında bulunan ve arının bala kattığı bir aminoasit olan prolin miktarı da (TGK’ya göre minimum 300 mg/kg) saflık için önemli bir laboratuvar kriteridir.
Kristalizasyon, ısıl işlem ve saklama
Kristalizasyon, balın donması veya şekerlenmesi olarak bilinen doğal bir olaydır. Balın bozulduğu anlamına gelmez, aksine doğal olduğunun bir işareti olabilir. Glikoz oranı fruktoza göre yüksek olan ballar (örneğin ayçiçeği balı) daha hızlı kristalize olur. Isıl işlem (pastörizasyon), genellikle 60-70 ∘C civarında uygulanır. Bu işlem kristalizasyonu geciktirir ve raf ömrünü uzatır. Ancak diastaz gibi değerli enzimleri ve bazı uçucu bileşikleri azaltabilir. Balı saklarken oda sıcaklığında (yaklaşık 18-24 ∘C), nemden ve direkt güneş ışığından uzak, ağzı sıkıca kapalı bir cam kavanozda tutmak en iyisidir. Buzdolabına koymak kristalizasyonu hızlandırır.
Hakiki bal ipuçları: laboratuvar/etiket odaklı
Tüketicinin balın saflığını evde test etmesi (yakma, akışkanlık vb.) güvenilir sonuçlar vermez. Gerçek bal tespiti ancak laboratuvarda mümkündür. Tüketici için en güvenli yol etiket okumaktır. Etikette “Bal” ifadesinin net olması, üretim ve son tüketim tarihinin bulunması şarttır. İşletme kayıt numarası ve menşe ülkesi (kaynağı) belirtilmelidir. Özellikle prolin değeri ve C4 şeker analizi (dışarıdan şeker eklenip eklenmediği) gibi detaylı analizler, balın doğallığını teyit eden bilimsel yöntemlerdir.
Propolis
Propolis, arıların bitki reçinelerini, tomurcuklarını ve salgılarını toplayarak ürettikleri yapışkan bir maddedir. Arılar bu maddeyi kovanı sterilize etmek, çatlakları kapatmak ve dış tehditlere karşı korumak için kullanır. Ham propolisin insan tüketimi için işlenmesi gerekir. Bu değerli arı ürünü, biyoaktif bileşenler açısından zengindir.
Propolis nedir? (ekstrakt türleri: su/alkol)
Propolis, kelime anlamıyla “şehri koruyan” demektir. Arıların bitkilerin gövdelerinden, yapraklarından ve tomurcuklarından topladığı reçinemsi maddeleri, balmumu ve kendi salgılarıyla karıştırarak oluşturduğu güçlü bir karışımdır. Kovanın dezenfektanıdır. Ancak ham propolis, insan vücudu tarafından sindirilemeyen reçine ve balmumu içerir. Faydalı bileşenlerini (fenolikler, flavonoidler) alabilmek için ekstraksiyon (çözme) işlemi şarttır. En yaygın çözücüler alkol (etanol) ve sudur. Alkol bazlı ekstraktlar, fenolik bileşikleri daha yüksek oranda çözebilir. Su bazlı ekstraktlar ise (Suda Çözünür Propolis) genellikle çocuklar veya alkol hassasieti olanlar için tercih edilir. Gliserol veya propilen glikol gibi diğer çözücüler de kullanılmaktadır.
Kullanım alanları (gıda takviyesi/kosmetik)
Propolisin kullanım alanı oldukça geniştir. Gıda takviyesi olarak, özellikle bağışıklık sistemi desteği ve antioksidan kapasitesi nedeniyle tercih edilir. Damlalar, spreyler, kapsüller veya boğaz pastilleri şeklinde bulunur. Kozmetik endüstrisinde ise cilt yatıştırıcı, yenileyici ve arındırıcı özellikleri nedeniyle kullanılır. Kremlerde, serumlarda, diş macunlarında ve ağız gargaralarında propolis ekstraktlarına rastlamak mümkündür. Antimikrobiyal özellikleri, onu özellikle akne eğilimli ciltler için formüle edilen ürünlerde popüler bir bileşen yapar.
Standartlaştırma ve ürün seçimi
Propolisin kimyasal bileşimi, toplandığı bitki kaynağına (flora), bölgeye ve mevsime göre büyük değişiklik gösterir. Bu nedenle “standartlaştırma” kritik bir konudur. Ürün seçerken, ham propolis miktarı değil, içerdiği aktif bileşen (örneğin toplam fenolik/flavonoid) miktarının belirtilmiş olması önemlidir. Bazı ürünler, belirli bir bitki kaynağına veya patentli bir işleme yöntemine vurgu yapabilir. Güvenilir, analizleri yapılmış ve üretim izinlerine sahip ürünleri tercih etmek gerekir. Standardizasyon olmadan, bir damlada 5 mg aktif bileşen alırken, diğerinde 1 mg alabilirsiniz; bu da ürünün etkinliğini doğrudan etkiler.
Güvenlik: alerji ve etkileşim uyarısı
Propolis genellikle güvenli kabul edilse de, bazı kişilerde reaksiyonlara neden olabilir. Özellikle arı ürünlerine veya bitki reçinelerine (örneğin kavak, çam) alerjisi olan bireylerde alerjik durumlar gözlenebilir. Ciltte kızarıklık, kaşıntı veya döküntü görülebilir. Kullanıma başlamadan önce küçük bir alanda (örn. bilek içi) yama testi yapılması önerilebilir. Ayrıca, propolisin kan sulandırıcı ilaçlar veya bazı antibiyotiklerle etkileşime girebileceğine dair sınırlı veriler bulunmaktadır. Kronik bir rahatsızlığı olanların veya düzenli ilaç kullananların takviye olarak kullanmadan önce mutlaka sağlık uzmanına danışması gerekir.
Arı Sütü
Arı sütü, genç işçi arıların (bakıcı arılar) yutak üstü ve çene bezlerinden salgıladıkları, besleyici değeri çok yüksek, kremsi bir maddedir. Bu özel salgı, yaşamının tamamı boyunca kraliçe arının ve ilk üç günlük süreçte işçi arı larvalarının temel besinidir. Kraliçe arının olağanüstü doğurganlığı ve uzun ömrü, bu eşsiz gıdaya bağlanır.
Arı sütü nedir? (işçi arı bez salgısı)
Arı sütü (royal jelly), kraliçe arıyı besleyen temel gıdadır. İşçi arıların (genellikle 5 ila 15 günlük olan) başlarındaki bezlerden salgılanan, pelte kıvamında, beyazımsı-sarı bir sıvıdır. Kraliçe arı, sadece arı sütü ile beslendiği için hem işçi arılardan çok daha büyük olur (yaklaşık %40-60 daha iri) hem de onlardan çok daha uzun yaşar. İşçi arılar yaklaşık 45 gün yaşarken, kraliçe 5-7 yıl yaşayabilir. Bu besin, proteinler, lipidler, vitaminler (özellikle B grubu) ve 10-HDA (10-Hidroksi-2-desenoik asit) adı verilen kendine özgü bir yağ asidi içerir. 10-HDA, arı sütünün kalite ve standardizasyonunda kullanılan temel bir belirteçtir.
Üretim/hasat ve soğuk zincir
Arı sütü üretimi, diğer arı ürünlerine göre çok daha zahmetli ve özel teknikler gerektiren bir süreçtir. Arıcılar, kovanı yapay olarak kraliçesiz bırakarak veya özel kraliçe yüksükleri (çerçeveleri) kullanarak işçi arıları arı sütü üretmeye teşvik eder. Larvaların bulunduğu bu yüksüklerden süt, hasat zamanı (genellikle 2-3 gün sonra) çok ince aletler veya vakumlama yoluyla toplanır. Arı sütü, havayla temas ettiğinde ve yüksek sıcaklıkta hızla bozulabilen hassas bir üründür. Toplandıktan hemen sonra soğutulmalı ve -18 ∘C civarında dondurularak veya +4 ∘C buzdolabında saklanarak soğuk zincir kırılmadan tüketiciye ulaştırılmalıdır.
Kullanım biçimleri ve dikkat notları
Arı sütü, genellikle saf (taze) halde veya liyofilize (dondurularak kurutulmuş) toz/kapsül formunda bulunur. Saf arı sütü, genellikle bal veya polenle karıştırılarak tüketilir. Tadı oldukça keskin ve asidiktir. Günlük tüketim miktarı genellikle çok azdır (örn. 1-2 gram). Liyofilize formlar, soğuk zincir zorunluluğunu ortadan kaldırdığı için saklama kolaylığı sağlar. Arı ürünlerine alerjisi olanlar, astım hastaları veya hormon duyarlı bir rahatsızlığı olanların arı sütü kullanırken dikkatli olması ve bir uzmana danışması önerilir. Metal kaşıklar, arı sütünün yapısını bozabileceği için genellikle plastik veya ahyap kaşık kullanılması tavsiye edilir.
Polen
Arı poleni, işçi arıların çiçeklerden topladığı, arka bacaklarındaki özel keseciklerde (polen sepeti) biriktirerek kovana taşıdığı çiçek tozlarının adıdır. Arılar, poleni larvaları ve genç işçi arıları beslemek için protein kaynağı olarak kullanır. İnsanlar için de değerli bir besin desteği olarak kabul edilen bu arı ürünü, zengin bir protein ve aminoasit profiline sahiptir.
Arı poleni nedir? toplama ve kurutma
Arı poleni, arıların bitkilerin erkek üreme hücreleri olan çiçek tozlarını toplamasıyla elde edilir. Arılar çiçekleri gezerken bu tozları toplar. Nektar ve kendi salgılarıyla nemlendirerek sıkıştırır ve bacaklarındaki sepetçiklerde pelet (granül) haline getirir. Kovana dönerken, arıcılar tarafından kovan girişine yerleştirilen özel “polen tuzakları” sayesinde bu peletlerin bir kısmı (genellikle %10-20 kadarı) tuzak tepsisine düşer. Toplanan bu yaş polen, yüksek nem (%20-30 civarı) içerdiği için hızla bozulabilir. Bu nedenle ya hemen dondurulur (taze polen) ya da 40 ∘C altındaki sıcaklıklarda özel kurutma fırınlarında nem oranı %10’un altına düşürülerek (kuru polen) saklanır.
Besin profiline genel bakış
Polen, “tam gıda” olarak nitelendirilen nadir arı ürünlerinden biridir. Bileşimi toplandığı bitki kaynağına göre değişmekle birlikte, genel olarak yüksek oranda protein (yaklaşık %15-30 arası) içerir. İnsan vücudu için gerekli olan tüm esansel aminoasitleri barındırır. Ayrıca karbonhidratlar, B grubu vitaminleri, mineraller (potasyum, magnezyum, kalsiyum), fenolik bileşikler ve enzimler açısından da zengindir. İçerdiği rutin gibi antioksidan bileşenler de dikkat çekicidir. Bu zengin içerik, poleni özellikle sporcular ve yoğun fiziksel aktivitede bulunanlar için değerli bir besin desteği yapar.
Perga ile farkı
Polen ve perga (arı ekmeği) sıklıkla karıştırılsa da farklı iki arı ürünüdür. Polen, arının dışarıdan topladığı ham maddedir. Perga ise, arıların bu taze poleni petek gözlerine depoladıktan sonra üzerine bal ve kendi enzimlerini ekleyip sıkıştırmasıdır. Burada laktik asit fermantasyonuna uğraması sonucu oluşan nihai üründür. Yani perga, polenin fermente edilmiş halidir. Bu fermantasyon, polenin dış zarının parçalanmasını sağlar, besin değerini artırır ve sindirilebilirliğini kolaylaştırır.
Balmumu
Balmumu, genç işçi arıların (özellikle 12-18 günlük olanlar) karın halkaları altındaki balmumu bezlerinden salgıladıkları doğal bir esterdir. Arılar bu maddeyi, balı depolamak ve yavrularını büyütmek için petek inşa etmede kullanır. İnsanlar tarafından kozmetikten gıdaya kadar pek çok alanda değerlendirilen değerli bir arı ürünüdür.
Balmumu nedir?
Balmumu, arıların peteklerini örmek için ürettikleri karmaşık bir organik maddedir. Arılar, bal tükettikten sonra (yaklaşık 8-10 kg bal tüketimi 1 kg balmumu üretir) bu mumu karınlarındaki özel bezlerden küçük pullar halinde salgılar. Bu pulları ağızlarında çiğneyerek yumuşatır ve altıgen şeklindeki mükemmel petek gözlerini inşa ederler. Balmumu, kimyasal olarak yağ asitleri ve uzun zincirli alkollerin esterlerinden oluşur. Erime noktası genellikle 62–65 ∘C arasındadır.
Kullanım alanları: gıda teması/kosmetik/mum
Balmumu, su itici ve koruyu özellikleri nedeniyle çok çeşitli alanlarda kullanılır. Gıda sektöründe, bazı gıdaların (örneğin peynirlerin) dışını kaplamak veya gıda temasına uygun kaplamalarda kullanılır. Streç filmlere alternatif kumaş kaplamalar buna bir örnektir. Kozmetikte, nemlendirici kremlerin, losyonların, dudak balmlarının ve merhemlerin yapısında kıvam artırıcı ve cildi koruyucu bir bariyer olarak yer alır. Ayrıca, yandığında toksik duman salmaması ve hoş bir koku yayması nedeniyle yüksek kaliteli mum yapımında da tercih edilir.
Saflık ve parafin karışımı uyarısı
Balmumu, diğer arı ürünleri gibi sahteciliğe açık bir maddedir. Özellikle daha ucuz olan parafin (petrol türevi), stearin veya diğer hayvansal yağlar ile karıştırılabilir. Saf balmumu, kendine has hafif bir bal kokusuna sahiptir ve esnek bir yapıdadır. Çok sert veya camsı bir kırılma göstermez. Tüketici için saflığını anlamak zor olsa da, özellikle gıda teması veya kozmetik amaçlı alımlarda güvenilir, sertifikalı üreticilerden temin edilmesi önemlidir. Parafin karışımlı mumlar, özellikle arıcılıkta temel petek olarak kullanıldığında hem arı sağlığını hem de üretilen balın saflığını olumsuz etkileyebilir.
Arı Zehiri
Arı zehiri (apitoksin), işçi arıların savunma mekanizması olarak iğnelerinde bulunan karmaşık bir biyokimyasal karışımdır. Arılar, kovanı tehditlere karşı korumak için bu zehri kullanır. Başlıca bileşeni melittin olan bu madde, apiterapi uygulamalarında kontrollü koşullar altında kullanılsa da, güçlü alerjik reaksiyon riski taşıyan potansiyel olarak tehlikeli bir maddedir.
Arı zehiri nedir?
Arı zehiri, arının iğnesine bağlı zehir kesesi içinde üretilen, berrak, acı bir sıvıdır. Bir arı soktuğunda, bu sıvıdaki peptitler (özellikle melittin ve apamin), enzimler (fosfolipaz A2) ve diğer aktif bileşenler (histamin gibi) anında lokal bir inflamatuar reaksiyona neden olur. Bu reaksiyon, acı, şişme ve kızarıklık olarak kendini gösterir. Melittin, zehirin kuru ağırlığının yaklaşık %50’sini oluşturan ana bileşendir ve sokmanın acısından büyük ölçüde sorumludur.
Toplama: elektrik uyarımlı yöntem
Arı zehri toplamak için arıların öldürülmesi gerekmez. En yaygın yöntem, kovan girişine özel bir cam plaka yerleştirmektir. Bu plaka üzerinden düşük voltajlı bir elektrik akımı geçirilir. Arılar plakaya temas ettiğinde hafif bir şok hisseder ve savunma amaçlı iğnelerini cam yüzeye batırır. İğneleri camdan geri çekebildikleri için ölmezler, ancak zehirleri cam yüzeye damlar. Zehir burada hızla kurur ve arıcılar tarafından kazınarak toplanır. Toplanan bu kristalize zehir, daha sonra işlenmek üzere laboratuvarlara gönderilir.
Apiterapi bağlamı ve riskler
Apiterapi, arı ürünlerinin sağlık amaçlı kullanımını ifade eder. Arı zehiri, bu bağlamda özellikle bazı romatizmal rahatsızlıklar veya eklem sorunları için kontrollü uygulamalarda kullanılmıştır. Zehir, kremler yoluyla topikal olarak veya bazen (çok riskli bir uygulama olarak) kontrollü canlı arı sokması şeklinde uygulanabilir. Ancak arı zehri, en tehlikeli arı ürünüdür. Özellikle alerjisi olan bireylerde, tek bir arı sokması bile anafilaktik şoka ve yaşamı tehdit eden durumlara yol açabilir. Bu tür uygulamalar kesinlikle ve sadece donanımlı sağlık kuruluşlarında, uzman hekim gözetiminde yapılmalıdır.
Arı Ekmeği (Perga)
Arı ekmeği olarak da bilinen perga, arıların petek gözlerinde depoladığı polenin fermente edilmiş halidir. Arılar topladıkları poleni petek gözüne basar, üzerine bal ve enzimler ekler ve burada laktik asit fermantasyonuna bırakır. Bu işlem, polenin besin değerini artıran ve sindirilebilirliğini kolaylaştıran doğal bir konserve yöntemidir.
Perga nedir? (laktik fermantasyon)
Perga, kovanın “kışlık ekmeği” veya “ambarı” olarak düşünülebilir. Arılar, taze poleni kovana getirdikten sonra petek gözlerine başlarıyla sıkıştırarak (teperek) yerleştirir. Her katman arasına bir miktar bal ve kendi tükürük salgılarını (enzimler) eklerler. Petek gözü dolduğunda, üzeri ince bir bal tabakasıyla sıvanır ve hava girişi kesilir. Bu anaerobik (havasız) ortamda, polendeki doğal mikroflora (özellikle laktik asit bakterileri) çalışmaya başlar. Bu fermantasyon süreci (yaklaşık 2-3 hafta sürer), polenin dış kabuğunu (ekzin) parçalar, probiyotikler üretir ve besinlerin biyoyararlanımını artırır.
Besin/işlevsel özellikler
Fermantasyon, pergayı polenden daha üstün bir konuma taşır. Polenin sindirimi zor olan dış zarı parçalandığı için, pergadaki proteinler, vitaminler ve mineraller vücut tarafından çok daha kolay emilir. Perga, polene göre daha fazla B vitamini ve K vitamini içerebilir. Ayrıca, fermantasyon sonucu oluşan laktik asit ve probiyotik bakteriler sayesinde sindirim sistemi için de faydalı bir arı ürünü olarak kabul edilir. Yüksek biyoyararlanım, onu polene kıyasla daha güçlü bir besin desteği yapar. Sindirim sistemi tarafından emilimi, polene göre çok daha verimlidir.
Tüketim ve saklama notları
Perga, petek gözlerinden tek tek çıkarılır veya bazen petekle birlikte ezilerek elde edilir. Genellikle granül veya ezilmiş formda satılır. Tadı, polene göre daha ekşi ve balzamik bir lezzete sahiptir. Doğrudan çiğnenerek, bal veya yoğurtla karıştırılarak tüketilebilir. Perga, polene göre daha dayanıklı bir ürün olsa da, besin değerini korumak için serin, kuru ve ışıksız bir ortamda, ağzı kapalı bir kapta saklanmalıdır. Buzdolabında saklamak da bir seçenektir.
SSS (Sıkça Sorulan Sorular)
Arı ürünleri hakkında tüketicilerin aklına takılan pek çok soru bulunmaktadır. Hakiki balın nasıl anlaşılacağından, propolisin form seçimine; arı sütünün kimler için riskli olabileceğinden, perga ve polen arasındaki temel farklara kadar birçok konu merak edilmektedir. Bu bölümde, arı ürünleriyle ilgili en yaygın sorulara kısa ve net yanıtlar verilmektedir.
Hakiki balı nasıl anlarım?
Hakiki balı ev testleriyle (suya damlatma, yakma, buzdolabında dondurma) anlamak mümkün değildir. Bu testler yanıltıcıdır. En güvenilir yöntem, akredite bir laboratuvarda yapılan prolin, diastaz, HMF ve C4 şeker analizleridir. Tüketici olarak yapılacak en doğru şey, etiketinde üretim izinleri, parti numarası ve menşei belli olan, güvenilir ve denetlenen markaların ürünlerini tercih etmektir.
Propolis damla mı kapsül mü?
Bu, kullanım amacına ve kişisel tercihe bağlıdır. Damlalar (genellikle alkol veya su bazlı ekstraktlar), dozajı ayarlamada esneklik sağlar. Doğrudan (suya veya bala damlatılarak) kullanılabilir. Ağız içi veya boğaz uygulamaları için de uygundur. Kapsüller ise, propolisin keskin tadını almak istemeyenler veya taşıma kolaylığı arayanlar için pratiktir. Önemli olan, hangi form olursa olsun, ürünün standartlaştırılmış aktif bileşen miktarını (fenolik/flavonoid oranı) sunmasıdır.
Arı sütü kimler kullanmamalı?
Arı sütü, güçlü bir biyolojik aktivedir. Başta arı ürünlerine (bal, polen vb.) alerjisi olanlar olmak üzere, astım hastalarının ve atopik (alerjik) bünyeye sahip kişilerin arı sütü kullanması ciddi reaksiyonları tetikleyebilir. Ayrıca, hormon benzeri etkileri olabileceğine dair görüşler nedeniyle, hormon duyarlı rahatsızlıkları olanların veya hamile/emziren kadınların kullanmadan önce mutlaka doktora danışması gerekmektedir.
Perga–polen farkı nedir?
Temel fark işlenme biçimidir. Polen, arının çiçekten topladığı ham maddedir, taze ve işlenmemiştir. Perga (arı ekmeği) ise, bu polenin kovanda petek gözlerine depolanıp, bal ve arı enzimleri eklenerek laktik asit fermantasyonuna uğratılmış halidir. Perga, polenin fermente edilmiş, sindirimi daha kolay ve biyoyararlanımı daha yüksek formudur.
Balmumu yenir mi?
Balmumu, gıda endüstrisinde (E901 koduyla) gıda kaplaması veya parlatıcı olarak çok küçük miktarlarda kullanılabilir ve bu formda güvenli kabul edilir. İnsan sindirim sistemi balmumunu parçalayamaz, yani besin değeri yoktur ve sindirilmeden atılır. Saf petekli bal tüketirken içindeki az miktarda balmumunu yemek genellikle zararsızdır. Ancak doğrudan balmumu yemek tavsiye edilmez.
Arı zehiri tedavisi güvenli mi?
Hayır, arı zehiri tedavisi (apiterapi) genel olarak güvenli bir uygulama değildir ve ciddi riskler barındırır. En büyük tehlike, anafilaktik şok riskidir. Arı zehrine karşı alerji, toplumda azımsanmayacak bir oranda görülür ve bu durum hayati tehlike yaratabilir. Bu tür uygulamalar, sadece tam teşekküllü sağlık kuruluşlarında, alerji testleri yapıldıktan sonra ve acil müdahale imkanları altında, bir hekim gözetiminde değerlendirilebilir.